خبر و شایعه

یکی از موارد مهم و مورد توجه در پدافند غیر عامل، شناخت شایعه و خنثی‌سازی آن است. برخلاف خبر که فقط باید صد درصد درست باشد، شایعه اگر فقط یک درصد احتمال درست بودن، نداشته باشد، دروغ است. به قول منطقیون، ضد خبر برابر است با شایعه. یعنی هر چه خبر نیست، شایعه است. فرض کنید خبر این است: "در حمله‌ی تروریستی، دو تن از دانشمندان هسته‌ای ایران مورد سوء قصد قرار گرفتند." این یک خبر است ولی می‌توان از منهای بی‌نهایت تا به اضافه‌ی بی‌نهایت در مورد آن شایعه درست کرد. مثلاً این شایعه که "اصلاً این‌ها دانشمند هسته‌ای نبودند! دو نفر نبودند، یک نفر یا سه نفر بودند و... تروریست نبودند از دانشجویان کلاسش بودند، از فامیل‌هایش بودند... از آمریکا دستور نگرفته بودند از انگلیس، فرانسه، اسراییل یا اصلاً از گروهک‌ها (منافقین، پژاک و...) دستور داشتند". بنابراین همان‌قدر که صدور خبر نیاز به وسواس و دقت دارد، شایعه‌پراکنی فقط نیاز به ذهنی خلاق یا خیالباف دارد. هر قدر خبر به واقعیت نزدیک‌تر است، شایعه نیازی به واقعیت ندارد. از قدیم هم گفته‌اند: "در دروازه را می‌شود بست، در دهان مردم را نمی‌شود". برای مبارزه با شایعه لازم به تعیین درصد خلوص خبر است. یعنی مردم باید خبر را خالصانه و درست بپندارند، لذا مستند کردن خبر یکی از راه‌های تعمیق خبر است (عکس یا سندی که بتواند بهتر موضوع را بشکافد). هر چه تعداد مستندات زیاد‌تر باشد، دایره‌ی شایعات کم‌تر می‌شود، اما هرگز به صفر نمی‌رسد. به همین دلیل است که در بدیهی‌ترین مسایل جهانی، اختلاف در خبر و حتی شایعه نیز وجود دارد. می‌گویند در جنگ صفین یکی از دشمنان علی (ع) در حالی که قرآن را بر شانه‌ی خود حمایل کرده بود، سوره‌ی "عمّ یتسائلون" را قرائت می‌کرد در حالی که به سپاه علی (ع) حمله می‌شد. حضرت علی (ع) بسیار تعجب کرد، به سوی او رفت و با صدای بلند گفت: "ای قاری! بدان که والله، نبأ عظیم من هستم. آن خبر بزرگ که همه در آن اختلاف می‌کنند، من هستم! عَمَّ یَتَسَآءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ الَّذِى هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ". در قرآن کریم درباره‌ی تبیین خبر و تحلیل خبر آمده "جَآءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبِإٍ فَتَبَیَّنُواْ" اگر فاسقی خبری برای شما آورد، آن را تبیین کنید. یعنی فوری نپذیرید بلکه با دلایل و شواهد و قراین دیگر بسنجید. روش تحلیل خبری این است که یا خبر را از چند منبع مختلف بشنویم و با هم مقایسه کنیم یا یک محور یا معیار داشته باشیم و اخبار را با آن بسنجیم. در این روش لازم است خبر، تعریف و عناصر آن شناسایی و بررسی شود که کدام عنصر آن دستکاری شده است. کافیست ثابت شود یک عنصر آن دستکاری شده، آن‌گاه کل خبر بی‌ارزش می‌شود. در تعریف خبر گفته‌اند "الْخَبرُ یَحْتَمِلُ الصدقَ و الْکِذْب" خبر موضوعی است که احتمال راست و دروغ بودن دارد. نیوز در انگلیسی به معنای تازه‌هاست، یعنی خبر موضوعات روز و تازه است. البته برخی هم ترکیب چهار حرف در نیوز را اشاره به چهار گوشه‌ی جهان می‌دانند یعنی شمال (North)، شرق (East)، غرب (west)، جنوب (south). خبر باید جهان‌شمول و وسیع باشد، نه شخصی یا محلی. عناصر خبر هم در کتاب‌های قدیمی آمده است که شامل سه بار تکرار حرف چ و سه بار تکرار ک است یعنی چه چرا چگونه، کی؟ (چه زمانی)، کجا، کی؟ (چه کسی) که در انگلیسی به "6w" یا شش سؤال معروف است. یعنی باید تمام عناصر خبر درست باشد. امپریالیسم خبری بر این مبنا شکل گرفته که بتواند یکی از عناصر خبر را بدون این‌که کسی متوجه شود، تغییر دهد. مثلاً عکس شورش مردمی را نشان می‌دهد و می‌گوید در تهران، شورش شده است. از نظر 5 عنصر، درست ولی از نظر عنصر زمان (کی) غلط است، زیرا مثلاً عکس مربوط به تهران و مردم تهران می‌باشد ولی زمان آن 22 بهمن‌ماه 57 است! لذا از آن به عنوان شایعه یا خبر کذب می‌توان نام برد. چون امپریالیسم خبری با مخفی نگهداشتن زمان آن در پی تحریک مردم است. مردم داخل و خارج از کشور یا همگی دستگاه کامپیوتر ندارند یا فتوشاپ بلد نیستند و یا زمان عکس‌ها را خوب تشخیص نمی‌دهند و ممکن است حرف امپریالیسم خبری را قبول کنند و دچار جوّ زدگی یا توهم شوند. می‌گویند در گذشته، مردی به دروغ ادعا کرد که درب فلان خانه آش می‌دهند و مردم جمع شدند. وقتی تعداد زیاد شد، خود شخص مدعی هم در صف ایستاد و با خود گفت، نکند واقعاً آش می‌دهند! البته طبیعتاً این نوع فریب‌کاری‌ها فقط مدت کوتاهی دوام می‌آورد. در مثال بالا وقتی در را بزنند و ببینند که در باز شده ولی از آش خبری نیست، همه پراکنده می‌شوند؛ شاید هم مدعی را سرزنش یا او را سرکوب کنند، اما امپریالیسم خبری، دست بردار نیست. برای این‌که این دروغش را راست جلوه دهد، دروغ‌های دیگر را هم به دنبال آن می‌آورد، مانند این‌که تبلیغ می‌کنند همین فرداست که رژیم جمهوری اسلامی سقوط کند ولی یادشان می‌رود که سی و دو سال است همین فردا را می‌گویند و معلوم نیست منظور از فردای آن‌ها کدام فرداست. طبیعتاً علم و تجربه می‌گوید چیزی را که ندیدی باور نکن، اما مدعیان دروغین اثبات‌گرایی، حقیقتی که سی و دو سال است، می‌بینند قبول ندارند اما توهمی که ساخته‌ی ذهنشان است، باور می‌کنند. گاهی تداخل را طوری انجام می‌دهند که عکس قضیه درست از آب در می‌آید، مثلاً بدحجابی را تصور می‌کنند از خارج کشور وارد می‌شود، در حالی که هر فرد بدحجاب یا معتادی که نیروی انتظامی می‌گیرد، بلافاصله آزاد می‌شود. دلیل آن هم این است که اغلب آن‌ها بستگان ذی‌نفوذ‌ها هستند و به محض دستگیری، فشار برای آزادی آن‌ها زیاد می‌شود تا جایی که مأمور هم توبیخ می‌گردد! این نشان می‌دهد برای رد گم کردن، انگشت اشاره به جای دیگری نشانه می‌رود